Wouter Naar Java

Een etnisch Javaans huwelijk bevat heel veel rituelen en symboliek. Tijdens mijn verblijf in Indonesië kon ik een Javaans huwelijk meemaken en merkte ik veel verschillen met een trouw in Europa.

Een Javaans huwelijk in een dorp – © Wouter Kesteloot

Eind juni bezocht ik het dorp van mijn vriend in Centraal Java of Jawa Tengah. Het was een speciale periode want er waren veel huwelijken in de omgeving.  Veel mensen trouwen tijdens deze periode van de Javaanse kalender die dit jaar samenvalt met de schoolvakantie van eind juni tot begin juli. Tegenover het huis van mijn partner trouwde de dochter van de buren.

Een etnisch Javaans huwelijk, zoals in het dorp van mijn lief, verloopt volgens de traditie met verschillende rituelen en symbolen. Ik kon de voorbereiding en de verschillende delen van een typische Javaanse trouw observeren.

Niet alle huwelijken op het eiland Java zijn overige etnische Javaanse huwelijken omdat er ook huwelijken van andere volkeren zijn op het eiland. En evengoed komen er ook etnische Javaanse huwelijken voor op andere eilanden van Indonesië omdat Javanen verspreid over heel Indonesië leven.

Voorbereiding volgens principe Gotong Royong

Indonesië is een sterk communitarische samenleving. Indonesiërs leven minder individualistisch maar helpen elkaar in de gemeenschap waarin ze leven. Dit is een groot verschil met de meer kapitalistische en individualistische samenleving in Europa. Dit communitarisme komt ook tot uiting in de organisatie van huwelijken waarbij het hele dorp betrokken is. 

De eerste fase van een etnisch Javaans huwelijk is de voorbereiding. Terwijl in Europa trouwers de hulp vragen van wedding planners, verloopt de voorbereiding bij een Javaans huwelijk volgens het principe Gotong Royong.

Gotong Royong is een Indonesisch woord voor gemeenschapswerk. Bij een huwelijk in het dorp helpen bijna alle dorpelingen met de voorbereiding van het feest. Dit gebeurt volgens wederkerigheid: De ene keer help je voor de trouw van je buren en de andere keer krijg je hulp terug van je buren bij de trouw in je familie, bijvoorbeeld van je zoon of dochter.

Bij dit gemeenschapswerk komt er geen geld aan te pas. Niemand wordt voor hun werk betaald met geld. Maar op het einde van het feest kan iedereen de restjes van het eten meenemen naar huis, zowel al klaargemaakt eten als de ingrediënten die nog overblijven na het feest.

Gemeenschapswerk gebeurt in dorpen bijvoorbeeld ook bij de opruiming van afval, het herstel van wegen, de bouw van huizen of bij de heropbouw na natuurrampen. De traditie van Gotong Royong houdt vandaag nog stand in de meeste dorpen maar minder in steden.

Rolverdeling tussen mannen en vrouwen

Iedereen krijgt tijdens de voorbereiding van het huwelijk specifieke rollen. De vrouwen maken al het eten klaar. De mannen zorgen voor de voorbereiding van alle infrastructuur, zoals het podium, een muziekinstallatie, decoratie en tafels en stoelen voor de gasten.

Elk laagste administratieve niveau in een Indonesisch dorp (Rukun Tetangga of RT in het Indonesisch), vergelijkbaar met een korte straat met gemiddeld vijfentwintig huizen, heeft een voorraad van keukenmateriaal dat gebruikt wordt voor allerlei evenementen zoals een huwelijk. Deze voorraad wordt betaald met geld van de gemeenschap.

Voor dorpelingen zijn het vermoeiende dagen want de voorbereiding vergt veel werk. En in een periode waarbij verschillende huwelijken elkaar opvolgen, betekent dit dat geen enkele landbouwer kan werken op zijn eigen veld. Gewoonlijk duurt de voorbereiding twee of drie dagen, afhankelijk van hoe groot het trouwfeest is. Deze keer is het een groot trouwfeest van een relatief rijke familie in het dorp en neemt de voorbereiding drie dagen in beslag.

Traditioneel vindt het huwelijk plaats in het huis van de bruid, in het dorp. De receptie is in de voortuin en als er niet voldoende plek is, kan het feest gebeuren op straat. Er is dus geen huwelijk op een externe locatie zoals een feestzaal, zoals in België of in Indonesische steden. In Indonesische steden is een huwelijk niet mogelijk in hun eigen huis omdat er niet voldoende plaats is in de kleinere huizen of de drukke straten.

Kondangan

Na de voorbereiding volgt één dag lang Kondangan. Tijdens de dag Kondangan komen alle gasten die een uitnodiging kregen, langs in het huis van de bruid. Ze groeten de familie en de bruid en feliciteren hen met de trouw. De gasten kunnen ook smullen van een rijke keuze aan maaltijden. Het grote aanbod aan eten is allemaal klaargemaakt door de dorpsbewoners.

Wanneer de gasten terug naar huis gaan, krijgen ze een voorraad eten, met zowel gekookt eten als niet-gekookt eten of bijvoorbeeld snacks. Berkat is de term voor deze voorraad met eten en betekent “zegening”.

DeKondangan start vroeg in de ochtend om zeven uur ’s ochtends en duurt tot laat in de avond. De gasten kunnen op elk mogelijk moment komen. Het kan dus soms héél druk zijn of heel rustig, afhankelijk van wanneer de gasten komen.

Er is de volledige dag héél luide muziek. Enkel de oproep voor het gebed in de moskee onderbreekt de muziek. Een speciaal heel lang islamitisch gebed sluit de dag vóór het huwelijk af, typisch bij een islamitische trouw. De bruidegom kan pas ’s avonds op de dag vóór de eigenlijke trouwprocessie of ceremonie komen naar de plaats van de trouw, het huis van de bruid.

Legalisatie van de trouw

De laatste dag is de belangrijkste dag van de trouw. De dag begint met de officiële legalisatie van de trouw. Bij een islamitisch huwelijk is de Indonesische term hiervoor Ijaq kabul. Dit komt overeen met de legalisatie van een huwelijk in het gemeentehuis in België. Net zoals bij een Belgisch huwelijk, gebeurt de Ijaq Kabul met getuigen van beide families, gewoonlijk de vader en moeder van het koppel. Na de Ijaq Kabul zal de dienst Religieuze Zaken het koppel een huwelijkscertificaat bezorgen dat erkend is door de Indonesische staat. 

De legalisatie van huwelijken gebeurt in Indonesië door de dienst Religieuze Zaken. Een huwelijk kan in Indonesië enkel een religieus huwelijk zijn van één van de erkende godsdiensten zoals islam, christendom, katholicisme, boeddhisme, hindoeïsme of confucianisme. Een niet-religieus huwelijk kan momenteel niet in Indonesië.

Een interreligieus huwelijk, tussen twee mensen met een andere religie, is een uitdaging in Indonesië. Wettelijk is het niet toegestaan maar er zijn achterpoortjes. Je kan bijvoorbeeld van godsdienst veranderen vóór het huwelijk en daarna terugkeren naar je oorspronkelijke geloof.

Trouwprocessie met rituelen

Na de legalisatie arriveert de uitgebreidere familie van de bruidegom met een bruidsschat: Dit zijn allerlei geschenken voor de trouw. Vervolgens komen de bruid en de bruidegom samen op het podium voor de processie en volgt er een Javaanse trouwprocessie of upacara in het Indonesisch met verschillende rituelen. Deze rituelen tijdens de processie of ceremonie symboliseren waarden van het huwelijk.

Dit zijn enkele rituelen maar er zijn er nog veel meer dan degene die ik hier vermeld. Eerst neemt de papa van de bruid het bruidspaar mee in een rode textielstof. Dit staat symbool voor eenheid en voor de overdracht van bescherming van de vrouw van de vader naar de bruidegom. Er is ook een ritueel van het geven van drinken en eten aan elkaar. Dit symboliseert dat het bruidspaar elkaar gaat dienen.

Ritueel tijdens een Javaans huwelijk – © https://risangaryodw.blogspot.com/

Het gieten van rijst van de man voor de vrouw staat symbool voor de financiële verantwoordelijkheid van de man. Verder geeft het bruidspaar ook eten aan hun ouders, als symbool voor de toestemming van de ouders voor het huwelijk.

Het bruidspaar draagt traditionele Javaanse rijk versierde trouwkleren. Een typisch element is bijvoorbeeld natuurlijke jasmijnbloemen die het koppel rond hun nek hangt. De bruidegom en zijn vader hebben tijdens de ceremonie een traditioneel Indonesisch zwaard of keris.

Er is heel wat publiek voor de processie met rituelen. De familie en de buren van het dorp kijken aandachtig naar de trouwprocessie. 

Entertainment

Na de legalisatie en de processie is het tijd voor een typische Indonesische rijstmaaltijd. Afhankelijk van de grootte van het huwelijk volgen er ook nog dans- of zangvoorstellingen.

Bij deze trouw in het dorp zijn er twee voorstellingen. Eerst kunnen de gasten in de namiddag kijken naar Campursari, een Javaans muziekgenre met een combinatie van zingen, dansen en stand-upcomedy, waarbij er gelachen wordt met vanalles. Er is ook livemuziek van een orkest op de gamelan.

Tenslotte sluit de avond af met een dansvoorstelling kuda lumping van drie uur lang. Bij kuda lumping dansen dansers met een geweven paard, begeleid door een orkest dat speelt op de gamelan. Ik vind de dansvoorstelling een intrigerend spektakel om te volgen. De dansshow eindigt om middernacht, het einde van een lange dag. Op het einde van het spektakel zijn alle dansers bezeten door geesten of demons. Dit geloven mijn lief en de Javaanse inwoners van het dorp toch. Ik zag dat de dansers op het einde heel raar gedrag vertonen maar ik weet niet of dit goed acteerwerk is of het gevolg van een geest.

Dansvoorstelling Kuda Lumping © Wouter Kesteloot

Huwelijkstraditie vol met symboliek en rituelen

Ik vond het interessant om een Javaans huwelijk van dichtbij te kunnen ervaren. Het is helemaal anders dan hoe huwelijken in Europa of België verlopen. De huwelijkstraditie in Java bevat heel veel symbolen en rituelen en verloopt volgens een vast stramien.

Omdat ik een Indonesische partner heb en we zullen trouwen is het voor mij heel belangrijk om deze traditie te leren kennen. We kunnen helaas niet trouwen in Indonesië omdat huwelijken met partners van hetzelfde geslacht niet toegestaan zijn. Maar we willen in ons huwelijk in België wel elementen van de Javaanse huwelijkstraditie gebruiken. Het zal echter niet dezelfde beleving zijn als een huwelijk in Indonesië. Mijn lief is dan ook verdrietig dat hij zelf geen typisch Javaans huwelijk kan hebben in België, omwille van de logistieke moeilijkheden voor de organisatie.