Wouter Naar Java

Sinds het einde van het regime van Soeharto in 1998 is Indonesië een democratie. Op 14 februari 2024 gaan de Indonesiërs opnieuw naar de stembus. Wat staat er op het spel ?

Verkiezingsevenement in Yogyakarta – © Wouter Kesteloot

Je kan er niet naast kijken in Indonesië. Midden februari is het opnieuw tijd voor verkiezingen. De straten staan vol met verkiezingsaffiches en op televisie debatteren presidentskandidaten met elkaar.

Ik vind het interessant om in een verkiezingsjaar in Indonesië het nieuws over de verkiezingen te volgen. Zo kijk ik bijvoorbeeld op televisie naar de debatten tussen de drie presidentskandidaten. Deze debatten zijn strak georganiseerd waarbij de kandidaten zich moeten houden aan de tijd die ze tijdens de debatten krijgen.

De Indonesische verkiezingen op 14 februari zijn de grootste verkiezingen ter wereld die op één dag georganiseerd worden. De Indonesische bevolking zal stemmen voor een nieuwe president, het nationale parlement, de provincie en de lokale regeringen.

Er zijn grote verschillen tussen de Indonesische politiek en politiek in Europa. In Indonesië bestaat er geen duidelijk onderscheid tussen linkse en rechtse politieke partijen. Politieke partijen verschillen weinig in ideologie en beleid. Het enige duidelijke verschil tussen de partijen is hoe groot de rol moet zijn van islam in de samenleving. Politieke partijen zijn islamitisch of nationalistisch.

Strijd tussen drie kandidaat-presidenten

De focus in de verkiezingen ligt duidelijk op de keuze van een nieuwe president. Indonesië heeft immers een presidentieel systeem waarin de president veel macht heeft. De huidige president Joko Widodo, of meestal Jokowi genoemd, is aan het einde van zijn tweede termijn en kan zichzelf niet opvolgen.

Om presidentskandiaat te zijn, heb je de steun nodig van minstens twintig procent van de parlementaire zetels. Drie kandidaten strijden tegen elkaar om Jokowi op te volgen. Als een kandidaat na één ronde vijftig procent van de stemmen behaalt, dan is hij meteen verkozen als nieuwe president. Als dit niet het geval is, is er een tweede ronde nodig met de twee meest populaire kandidaten.

Net als in de Verenigde Staten voeren presidentskandidaten in Indonesië campagne in duo, met een vicepresidentskandidaat. Alle drie kandidaten voor president en vicepresident zijn mannen en vijf van de zes kandidaten zijn afkomstig uit het meest bevolkte eiland Java. De uiteindelijk verkozen president regeert voor een termijn van vijf jaar en kan zichzelf maximaal één keer opvolgen.

Eerste duo in polls: Ex-generaal en zoon van huidige president

In alle peilingen voor de presidentsverkiezingen staat er momenteel één duo ruim op de eerste positie, dichtbij de vijftig procent die nodig is om in één ronde te winnen. Dit duo bestaat uit de 72-jarige ex-generaal Prabowo Subianto én de zoon van huidig president Jokowi, Gibran Rakabumi Raka. Het duo Prabowo-Gibran wordt gesteund door een coalitie van meerdere politieke partijen en haalde zo de vereiste drempel van 20 procent van de parlementaire zetels. In deze coalitie zijn er ook twee islamitische partijen die het duo een islamitisch profiel geven.

Prabowo is de minister van defensie in de huidige Indonesische regering. Hij speelt al tientallen jaren een belangrijke rol in de Indonesische politiek. Prabowo was een generaal tijdens het regime van Soeharto en was ook getrouwd met de dochter van Soeharto. Voor zijn verleden als generaal werd hij beschuldigd van mensenrechtenschendingen tijdens de demonstraties tegen het regime van Soeharto en tijdens militaire operaties in Oost-Timor maar hij werd nooit veroordeeld.

Verkiezingsposter van kandidaten Prabowo-Gibran – © Wouter Kesteloot

Vooral sinds de bekendmaking van Gibran als vicepresidentskandidaat stijgt het duo in de peilingen. Door de samenwerking met de zoon van de huidige president Jokowi profiteert Prabowo van de populariteit van de president, terwijl hij in de twee vorige presidentsverkiezingen telkens verloor van Jokowi. Prabowo presenteert zich ook als een status-quofiguur die het beleid van Jokowi wil voortzetten. Daarnaast is Prabowo ook populair bij jonge kiezers dankzij filmpjes met katten op sociale media. Omwille van deze filmpjes wordt hij gezien als schattige opa.

Controversiële grondwetswijziging

Rond de aanduiding van Gibran als vice-presidentskandidaat heerst er veel controverse. De zoon van de president is 36 jaar en was volgens de regels te jong om kandidaat te zijn. Om hem kandidaat te maken, zorgde het grondwettelijk hof in oktober 2023 voor een grondwetswijziging waardoor er een uitzondering kwam voor de minimumleeftijd van veertig jaar. Personen jonger dan veertig jaar kunnen nu toch kandidaat worden als ze tevoren al verkozen waren als regionaal leider. Dit was op maat van Gibran die momenteel burgemeester is van de Javaanse stad Surakarta.

De grondwetswijziging was ook controversieel omdat het hoofd van het grondwettelijk hof de nonkel van Gibran, Anwar Usman, was. Omwille van dit belangenconflict werd Usman ontslagen als hoofd van het grondwettelijk hof maar de beslissing hield stand. Critici spreken van plannen van huidig president Jokowi om via een politieke dynastie blijvend politieke invloed uit te oefenen.  

Tweede duo in de polls: Ex-gouverneur van Jakarta in oppositie tegen huidige regering

Het tweede duo in de polls bestaat uit ex-gouverneur van Jakarta, Anies Baswedan en vicepresidentskandidaat Muhaimin Iskandar. Dit duo wordt gesteund door verschillende partijen, waaronder een oppositiepartij en strikte islamitische partijen. Door de steun van islamatische partijen hebben ze een islamitisch profiel. Vicepresidentskandidaat Iskandar is de voorzitter van een islamitische partij en de achterkleinzoon van de stichter van de grootste islamitische organisatie in Indonesië.

Verkiezingsposter van kandidaten Baswedan-Iskandar- © Wouter Kesteloot

Daarnaast profileren Anies en Iskandar zich vooral als oppositiefiguren tegen de huidige regering van president Jokowi. Ze geven dan ook  het meeste openlijk kritiek op Jokowi. Anies en Iskandar bekritiseren bijvoorbeeld de bouw van de nieuwe hoofdstad Nusantara in het eiland Kalimantan.

Derde duo in de polls : Ex-gouverneur van Centraal Java, gesteund door grootste partij

Momenteel is het derde duo in de peilingen de ex-gouverneur van de provincie Centraal Java, Ganjar Pranowo, en vice-presidentskandidaat Mohammad Mahfud Mahmodin, momenteel minister in de Indonesische regering. Dit duo krijgt de steun van de grootste politieke partij van Indonesië, PDI-P. Drie andere kleine politieke partijen, waaronder één islamitische partij, steunen hen ook nog.

Verkiezingsposter van kandidaten Ganjar-Mahfud- © Wouter Kesteloot

De PDI-P is de partij waarmee huidig president Jokowi twee keer president werd maar Jokowi kwam in conflict met zijn eigen partij en partijleidster Megawati Soekarnoputri. Uiteindelijk zocht Jokowi samenwerking met Prabowo waardoor de president steeds verder afstand neemt van zijn eigen partij.

Wat na verkiezingen?

Na de verkiezing van een nieuwe president, zal de verkozen president een regeringscoalitie vormen met verschillende politieke partijen. De kans is groot dat er een heel grote coalitie zal komen met veel partijen, zoals meestal gebeurt in Indonesië.

Zo bezit de huidige regering van president Jokowi 471 van de 575 parlementaire zetels of 81 procent van de zetels. Jokowi regeert met maarliefst tien partijen, terwijl slechts twee partijen in de oppositie zitten. Na de vorige presidentsverkiezing benoemde Jokowi bijvoorbeeld Prabowo, zijn rivaal tijdens de verkiezing, tot minister van defensie in zijn regering. Hierdoor is de oppositie in het parlement heel zwak.

Nog veel meer dan presidentsverkiezingen

Hoewel de Indonesische media sterk focussen op de presidentsverkiezingen, stemmen de Indonesiërs op 14 februari voor nog veel meer. Zo kiest de Indonesische bevolking ook nieuwe vertegenwoordigers voor het nationale parlement, de provincie en het lokale niveau.

Het zullen de eerste provinciale verkiezingen zijn voor vier nieuwe provincies op het eiland Papua. De provincies Central Papua, Southwest Papua, South Papua, en Highland Papua werden namelijk in 2022 opgericht.

Verkiezingsposter voor de Partai Persatuan Pembangunan- © Wouter Kesteloot

In het nationale parlement stijden kandidaten van achttien partijen voor 580 zetels. Daarnaast zijn er zes lokale partijen uit de provincie Aceh omdat deze provincie een speciale autonomie heeft. Een partij moet minstens vier procent van de stemmen halen om te kunnen zetelen in het nationale parlement.

Interessant politiek jaar

2024 wordt zeker een interessant politiek jaar voor Indonesië met de grote verkiezingen op 14 februari en misschien nog een tweede ronde voor de presidentsverkiezingen. En daarna volgt de vorming van regeringen op verschillende niveaus. Politiek zal dus nog heel het jaar het Indonesische nieuws domineren.