Wouter Naar Java

De afgelopen weken bezocht ik Bali. Het eiland met tropische stranden, trendy strandbars en idyllische uitzichten is veruit de populairste toeristische bestemming van Indonesië. Maar in Bali voel je ook duidelijk de negatieve impact van massatoerisme.

Zonsondergang op het strand van Seminyak in Bali – © Wouter Kesteloot

Voor veel Belgen en Europeanen is Bali het bekendste eiland van Indonesië. Het eiland ten oosten van Java heeft ongeveer vier miljoen inwoners en is één van de 38 provincies van Indonesië. Terwijl met 87 procent de meerderheid van de Indonesiërs moslim is, is Bali een hindoeïstisch eiland. 86 procent van de Balinese bevolking is hindoeïstisch.  

Elk jaar miljoenen toeristen naar Bali

In Bali zie je overal hindoeïstische tempels en ceremonies. Elke dag brengt de bevolking offers bij deze tempels. Dansvoorstellingen in traditionele kledij met gamelanmuziek zijn een andere typische Balinese traditie. Je kan Indonesische en Balinese maaltijden eten in Bali. Één van deze Balinese gerechten is Babi Guling of geroosterd varkensvlees. In tegenstelling tot moslims eten hindoes immers wel varkensvlees. Een ander verschil met de rest van Indonesië is de alcohol die je gemakkelijk kan verkrijgen, één van de redenen waarom veel westerse toeristen Bali bezoeken in plaats van islamitische eilanden van Indonesië.

In 2023 kwamen 5,3 miljoen toeristen naar Bali waardoor het de meest populaire toeristische bestemming van Indonesië is. Strandliefhebbers kunnen kiezen tussen vele activiteiten: Zwemmen, surfen, duiken, snorkelen of feesten in een van de vele strandbars. Verder weg van de witte en zwarte stranden zijn er pittoreske rijstvelden, indrukwekkende watervallen, kloven en andere mooie tropische landschappen. En in het minder bezochte noorden van Bali ontdekken wandelaars toppen van de Gunung Batur (1717 meter) en Gunung Agung (3142 meter).

Hidden Canyon Beji Guwang – © Wouter Kesteloot

Gevolgen van massatoerisme

Bali heeft zeker een heleboel idyllische plekken om te ontdekken maar het voelt ook het negatieve effect van de constante toestroom van toeristen. Het eiland staat zelfs in de lijst van meest populaire bestemmingen ter wereld Tijdens mijn bezoek aan Bali merkte ik dan ook deze gevolgen van overtoerisme:

Drukte en files

Duizenden toeristen creëren uiteraard drukte en files. Dit is vooral duidelijk in het meest toeristische zuiden van Bali. Als je Bali bezoekt, kom je ongetwijfeld terecht in één van de vervuilende monsterfiles. Tijdens piekperiodes zoals kerstmis en nieuwjaar, juli en augustus zijn de files zelfs nóg groter. Eind december 2023 was de verkeerschaos zo gigantisch dat reizigers naar de luchthaven wandelden.

Bovendien verloopt het verkeer in Bali niet zo efficiënt. Het openbaar vervoer op het eiland is heel beperkt. Bali heeft geen treinnetwerk. Het eiland plant wel de constructie van een ondergronds treinnetwerk tussen de luchthaven en populaire toeristische bestemmingen maar de realisatie zal nog meerdere jaren in beslag nemen. Er rijden bussen rond maar meestal zit hier bijna niemand op omdat de dienstverlening niet goed is. Daardoor verplaatst bijna iedereen zich met auto of brommer door het chaotische verkeer in vaak kleine straten. 

De onvoorspelbaarheid van het verkeer maakt het moeilijk om te plannen en de verkeersdrukte is voor mij ook stresserend en vermoeiend. Je kan de files wel proberen te vermijden door heel vroeg ’s ochtends te vertrekken of je kan verder weg gaan van het heel toeristische zuiden naar het rustigere noorden van Bali. Het verkeer is bovendien veel minder druk in het naburige eiland Lombok. Toen wij vijf dagen het mooie Lombok bezochten, geraakten we al veel sneller op onze bestemming.  

Gedrag van toeristen

Het respectloos gedrag van bepaalde toeristen is ook een probleem in Bali. Ik zie bijvoorbeeld regelmatig toeristen zonder helm en T-shirt rondrijden op brommers. Vaak komt het problematische gedrag ook op een negatieve manier in de media. Zo delen toeristen op sociale media naaktfoto’s van zichzelf op spirituele hindoeïstische plaatsen. Regelmatig deporteert de Balinese regering toeristen die regels niet volgen of geen respect tonen voor de lokale hindoeïstische cultuur.

Recent introduceerde Bali een lijst van do’s en don’ts voor toeristen. De regels vragen onder andere: Respecteer de cultuur en tradities van de Balinese bevolking, respecteer de heiligheid van tempels en religieuze symbolen, draag respectvolle en gepaste kledij in publieke plaatsen en toeristische bestemmingen en draag een helm in het verkeer.

Heel duur voor lokale bevolking

Naast de hindoeïstische tradities en cultuur merk ik veel westerse invloed in Bali. Soms lijkt het alsof ik in een Europese stad rondloop. In bepaalde buurten zie je bijna enkel blanke toeristen of expats. Er is een overvloed aan westerse winkels, restaurants, strandbars en discotheken die vaak buitenlandse eigenaars hebben. Ik zag ook een padelclub waar vooral buitenlanders komen en geen Indonesiërs. Je ziet eigenlijk twee gescheiden werelden in Bali: plaatsen waar de lokale bevolking komt én plaatsen waar buitenlanders komen.

Het toeristische Ubud kende bijvoorbeeld sinds 2010 een explosie  aan expats, waaronder veel digital nomads die online werken en geen vaste fysieke werkplek hebben. Er zijn hier nieuwe restaurants met buitenlandse eigenaars die lokale Indonesische restaurants wegconcurreren. Stranden worden in Bali ook steeds exclusiever en meer privaat. Zo zijn bepaalde delen van het strand privaat en enkel toegankelijk via strandbars. Langs stranden zie je vele luxehotels en resorts.

Advertentie voor luxueuze residenties in Sanur – © Wouter Kesteloot

De aanwezigheid van expats en toeristen in Bali zorgt voor gentrificatie. Prijzen in Bali liggen duidelijk veel hoger dan in de rest van Indonesië. In vergelijking met Yogyakarta betaal je dubbel of driedubbel zoveel voor een maaltijd. De prijzen op de woningmarkt zijn ook veel hoger. Hierdoor wordt het leven enorm duur voor de Balinezen die een lagere levensstandaard hebben dan buitenlanders. De lokale bevolking kan zich met haar beperkte loon niet veroorloven om hotels, cafés of restaurants te bezoeken waar toeristen en expats naartoe gaan. De Balinezen leven in kleinere woningen en gaan naar goedkopere eetplaatsen maar ze werken wel lange dagen om Westerse toeristen te bedienen.

Wat kan je doen om de Balinese bevolking te steunen? Eet in lokale Indonesische restaurants, verblijf in lokale gasthuizen en ga naar Balinese dansvoorstellingen. Zo leer je bovendien ook echt de tradities, cultuur en keuken van Bali kennen. 

Afhankelijkheid van toerisme

Zeventig procent van de bevolking in Bali is afhankelijk van toerisme. Toen tijdens de coronacrisis het toerisme volledig stilviel, ging het eiland door een zware economische crisis met een hoge werkloosheid en verlies aan inkomsten. Ondertussen zijn de toeristen wel teruggekeerd naar Bali. Maar de economie van het hindoeïstische eiland heeft te weinig alternatieve inkomstbronnen en is kwetsbaar als het toerisme instort.

Impact op milieu         

Het overtoerisme in Bali heeft tenslotte ook negatieve gevolgen voor het milieu. Toeristische infrastructuur zoals hotels wordt gebouwd op grond van landbouwers. Grote hotels verbruiken veel meer water dan de lokale bevolking. Tenslotte produceren toeristen 3,5 keer meer plastiek afval dan de Balinese bevolking. Plastieken zakjes, flessen en bekers komen terecht op stranden en in de oceaan.

Plastiek afval op het strand van Saba – © Wouter Kesteloot

Wat wordt de toekomst van Bali?

Gaat het toerisme in Bali onbeperkt blijven groeien? Toeristen blijven vooralsnog toestromen in Bali, ondertussen zijn de bezoekersaantallen terug zoals voor de pandemie. Ondanks de negatieve gevolgen van massatoerisme voelen reizigers zich dus nog aangetrokken tot het paradijselijke Bali, op jacht naar de perfecte Instagramfoto. De bouw van nieuwe toeristische infrastructuur blijft ook voortduren. Zo is er nu bijvoorbeeld de constructie van een nieuw groot internationaal ziekenhuis.  

De toekomst zal het uitwijzen maar volgens mij zal er voorlopig niet veel veranderen. Zelfs initiatieven zoals een nieuwe toeristentaks van 150 000 rupiah of ongeveer tien euro vanaf februari 2024 hebben waarschijnlijk een beperkt effect. Negatieve effecten van overtoerisme zullen waarschijnlijk nog verder toenemen, behalve als de Balinese regering ingrijpende maatregelen neemt. Bali heeft nood aan meer duurzaam en kleinschalig toerisme met respect voor de lokale bevolking en het milieu maar de weg hiernaartoe is nog lang en moeizaam.