Wouter Naar Java

Rijstvelden in Indonesië – © Wouter Kesteloot

Het komende jaar ga ik tijdens mijn sabbatical op zoek naar de puzzelstukjes van Indonesië. Vooraleer ik mijn concrete ervaringen deel, geef ik een introductie tot dit land met meer dan 17.000 eilanden.

Indonesië. Wat weet jij over Indonesië?

Toen ik vertelde over mijn sabbatical van 10 maanden in Indonesië, hoorde ik van veel vrienden en familie uit België dat ze eigenlijk niet zo veel weten over Indonesië. Sommigen kennen Bali, weten dat Indonesië vroeger een kolonie was van Nederland, herinneren de tsunami van 2004 of denken bij Indonesië vooral aan stranden. Maar eigenlijk weten veel Belgen heel weinig over Indonesië. Zo weten ze meestal niet welke talen Indonesiërs spreken of dat Indonesië het grootste moslimland ter wereld is.

Indonesië komt heel weinig aan bod in de Belgische media. Enkel bij grote gebeurtenissen geraakt het land in de tv-journaals. Zoals bij grote natuurrampen die helaas vaak voorkomen: De verwoestende tsunami in 2004, vulkaanuitbarstingen, aardbevingen,… Of vorig jaar nog bij het voetbaldrama in Malang waarbij meer dan honderd dodelijke slachtoffers vielen.

Large size physical map of Indonesia – © Worldometer (worldometer.info)

Topsspeler in rankings

Maar hoewel Indonesië onbekend is, staat het Zuidoost-Aziatische land in de top van vele rankings. Enkele voorbeelden:

• Met 278 miljoen inwoners, is Indonesië in bevolkingsaantal het vierde grootste land ter wereld, na India, China en de Verenigde Staten.
• In oppervlakte is Indonesië het veertiende grootste land ter wereld.
• Met maarliefst 17.000 eilanden is Indonesië de grootste archipel.
• Indonesië is ook het grootste land met een moslimmeerderheid. 87 procent van de bevolking is moslim.
• Na Papoea Nieuw Guinea is Indonesië het land met de meest gesproken talen in de wereld. De verschillende Indonesische volkeren spreken in totaal meer dan 700 lokale talen.
• In de ranking “meeste biodiversiteit” is Indonesië bijna wereldkampioen. Na Brazilië staat het op de tweede plaats en is er in Indonesië dus de grootste variatie aan fauna en flora.

In deze blog zal ik jullie meenemen in mijn avontuur in Indonesië. Maar voordat ik mijn ervaringen deel is het tijd voor een korte introductie van dit land met meer dan 17.000 eilanden.

Eerst een snelcursus geschiedenis

Lang voordat Indonesië ontstond, was er in deze Aziatische eilandengroep een opeenvolging van religies en koninkrijken. Vanaf de zevende eeuw wisselden verschillende boeddhistische en hindoeïstische koninkrijken of sultanaten elkaar af. Je ziet deze boeddhistische en hindoeïstische erfenis vandaag nog in de vele indrukwekkende tempels zoals de tempelcomplexen van Prambanan en Borobudur. Nadat Arabische handelaars de islam introduceerden, verdrong de islam het boeddhisme en hindoeïsme en werd het gaandeweg de dominante godsdienst in de eilandengroep.

De hindoeïstische tempel Prambanan in Yogyakarta – © Wouter Kesteloot

Vanaf de zestiende eeuw ontdekten de Europeanen de Indonesische eilanden. In 1505 gingen Portugezen op zoek naar specerijen maar één eeuw later was het de beurt aan de Nederlanders. De Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie of kortweg VOC trok naar het huidige Indonesië om felbegeerde specerijen te veroveren. Via handelsposten kwamen kruiden zoals nootmuskaat en kruidnagel naar Europa. Dit gebeurde op gewelddadige wijze: De lokale bevolking moest producten leveren en werd vaak uitgemoord.

Nadat de VOC in 1799 failliet ging, volgde er een Nederlandse koloniale periode van Nederlands-Indië van bijna 150 jaar, onderbroken door een kort Brits intermezzo. In verschillende oorlogen veroverden de Nederlanders stap voor stap meer territorium waardoor ze uiteindelijk heersten over het volledige gebied dat nu Indonesië is.

De kolonie stond ten dienst van het moederland Nederland. Veel welvaart van Nederland kwam voort uit inkomsten uit de kolonie. Net als in vele andere kolonies was de koloniale samenleving in Nederlands-Indië een klassenmaatschappij. Je afkomst bepaalde je status en economische niveau. Je had meer kansen op opleiding en een goed betaalde job als je meer Europees was. Aan de top van de samenleving stond de Europese bevolkingsgroep, daaronder volgden de mensen met een gemengde Euraziatische afkomst of Indo-Europeanen, vervolgens had je de Chinese migranten en helemaal onderaan de ladder stond de oorspronkelijke Indonesische bevolking.

Tijdens de tweede wereldoorlog namen de Japanners vanaf 1941 de macht over in het toenmalige Nederlands-Indië. Ondertussen was het antikoloniale sentiment en het streven naar onafhankelijkheid nooit verdwenen bij de lokale bevolking. De Japanners wakkerden dit sentiment nog verder aan en zorgden voor de bewapening van Indonesische onafhankelijkheidsstrijders.

Na de Japanse capitulatie riep Soekarno, de eerste president van Indonesië, de onafhankelijkheid van Indonesië uit op 17 augustus 1945, een dag die elk jaar nog uitbundig gevierd wordt. De Nederlandse regering gaf zijn kolonie echter nog niet op. Tussen 1945 en 1949 probeerde Nederland de kolonie te heroveren in een bloedige oorlog. Uiteindelijk was het Indonesische verzet te sterk en erkende Nederland eind 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië.

Indonesië vandaag

In zijn eerste vijftig jaar kende Indonesië slechts twee presidenten. Eerst stond de charismatische Soekarno een twintigtal jaar aan het hoofd van het land. In 1965 greep generaal Soeharto de macht en heerste hij tot 1998  als autoritaire leider. 1998 was een woelig jaar met een grote economische crisis en een succesvol protest tegen Soeharto waarna de dictatuur ten einde kwam.

Verkiezingsposter in het straatbeeld – © Wouter Kesteloot

Na de val van Soeharto werd Indonesië een democratie en in 2024 is het opnieuw tijd voor verkiezingen. Dit merk je momenteel al aan de verkiezingsposters in het straatbeeld en de vele nieuwsuitzendingen op televisie. Op 14 februari zal de Indonesische bevolking stemmen voor een nieuwe president, het nationale parlement, de provincie en de lokale regeringen. De verkiezingen in Indonesië zijn de grootste verkiezingen ter wereld die op één dag georganiseerd worden.

Focus op Yogyakarta

Indonesië bestaat uit 38 provincies en meer dan 17.000 eilanden. De officiële taal van Indonesië is het Indonesisch maar verspreid over Indonesië zijn er meer dan zevenhonderd lokale talen. Voor de meeste Indonesiërs is het Indonesisch daardoor hun tweede taal. Het meest bevolkte eiland is Java met 151 miljoen inwoners of ongeveer 56 procent van de Indonesische bevolking. Mijn avontuur in Indonesië zal zich vooral afspelen in Java, namelijk in en rond Yogyakarta.

Karte von Java – © Welt-atlas.de

Yogyakarta, meestal afgekort tot Yogya, ligt in Centraal-Java. Sinds 1755, dus nu al meer dan 250 jaar, is Yogyakarta een sultanaat met een sultan aan het hoofd. Momenteel regeert de tiende sultan,  Hamengkubuwono X, over Yogyakarta. Hij is ook de gouverneur van de provincie “Speciale regio van Yogyakarta”, een regio met ongeveer 3,7 miljoen inwoners. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in de jaren 40’ speelde de toenmalige sultan, Hamengkubuwono IX, een belangrijke rol in het verzet tegen Nederland. Hij steunde de rebellen en zorgde ermee voor dat Yogyakarta de hoofdstad werd in die woelige jaren. In ruil voor de steun van de sultan aan de rebellen, kreeg Yogya de status van speciale regio bij de onafhankelijkheid van Indonesië. Dankzij deze erkenning kon de sultan zijn macht over Yogyakarta behouden.

De hoofdstad van de provincie Yogyakarta is de hoofdstad met dezelfde naam. De stad Yogyakarta is een van de toeristische trekpleisters op het eiland Java. De drukke stad heeft een bevolkingsaantal van 378 000, naar Indonesische normen nog een kleine stad. Het wordt bestuurd door een verkozen burgemeester. Het paleis van de sultan, het kraton, ligt in het hart van de stad en is één van de favoriete toeristische bestemmingen in Yogya. Yogya is een echte studentenstad met maarliefst twintig universiteiten en tientallen hogescholen. In de stad zie je overal dus vele studenten en studentenkoten. Daarnaast is Yogya een belangrijk centrum voor Javaanse kunst en cultuur met bijvoorbeeld talrijke traditionele dans – en muziekvoorstellingen en veel traditionele batikkledij.

De rijke biodiversiteit van Indonesië komt verder ook tot uiting in en rond Yogyakarta. Zo kan je ten noorden van Yogya naar het nationale park van de vulkaan Merapi. In deze omgeving zie je een enorme variëteit aan fauna en flora. De Merapi is één van de 120 actieve vulkanen in Indonesië en barst regelmatig uit. In 2010 vielen er nog 353 dodelijke slachtoffers bij uitbarstingen van de Merapi. In de regio rond Merapi kan je een Lavatour met een jeep ondernemen en kan je in een museum meer ontdekken over de uitbarstingen van de vulkaan.

Taman Nasional Gunung Merapi – © Wouter Kesteloot

Tenslotte staat Yogyakarta, net als de rest van Indonesië, ook bekend voor eten. Er is een enorm aanbod aan lokale Indonesische specialiteiten in winkels, lokale markten en restaurants. En rijst speelt uiteraard een centrale rol in de Indonesische keuken: Je kan kennismaken met maaltijden zoals Nasi Goreng, Nasi Campur en Nasi Gudeg. Lokale boeren werken urenlang in rijstvelden om deze rijst op het bord te toveren. De prachtige landschappen met rijstvelden zijn voor mij een van de symbolen van Indonesië.  

Op zoek naar de puzzelstukjes van Indonesië

Tijdens mijn sabbatical van 10 maanden wil ik de cultuur, natuur en maatschappij van Yogyakarta, Java en ruimer ook de rest van Indonesië ontdekken. Natuurlijk zijn 10 maanden véél te kort om dit super grote en diverse land volledig te kennen. Indonesië is zoals een grote puzzel met heel veel verschillende puzzelstukjes aan onder andere culturen, volkeren, religies en landschappen. In het komende jaar ga ik op missie om zoveel mogelijk stukjes van de puzzel te ontrafelen.