Wouter Naar Java

Op tien april vierden Indonesische moslims het einde van de ramadan met lebaran. Ik beleefde lebaran in het dorp van mijn Indonesische vriend en maakte zo kennis met de jaarlijkse traditie.

Snacks en koekjes voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Na één maand vasten eindigt de ramadan voor Indonesische moslims elk jaar met lebaran. Lebaran is de Indonesische naam voor de viering van het einde van de ramadan. In België staat lebaran bekend als het Suikerfeest of de Arabische term Eid-al-fitr.

Mudik

Ik vier lebaran samen met de familie van mijn Indonesisch lief. Op dinsdag negen april gaan we met de motorfiets twee uur lang van Yogyakarta naar de geboorteplaats van mijn verloofde in een dorp in de regio Kendal in de provincie Jawa Tengah of Centraal-Java. De eindbestemming is het huis van de ouders van mijn partner voor de viering van lebaran met zijn ouders, zijn oudere zus en de man en twee zonen van zijn zus.

Klaarmaken voor de mudik – © Wouter Kesteloot

Indonesische moslims vieren traditioneel het einde van de ramadan samen met hun familie en gaan daarvoor terug naar hun geboorteplaats. Dit zorgt voor een massale volksverhuizing of mudik in het Indonesisch. Deze mudik is de tweede grootste jaarlijkse exodus ter wereld, na de volksverhuizing in China voor Chinees Nieuwjaar. Tijdens onze motorrit zien we dan ook veel mensen onderweg, vooral op de motorfiets. Er zijn families met veel bagage op hun motorfiets, bijvoorbeeld een mama, papa en twee kindjes samen. Ik ben telkens opnieuw verbaasd over hoe Indonesiërs zich verplaatsen met hun motorfiets.

Laatste dag van de ramadan

Na onze tocht komen we aan bij de familie van mijn lief. Ik ontmoet de zus van mijn partner en haar gezin voor de eerste keer. Het is nog steeds ramadan en we wachten op de officiële beslissing van het Indonesische ministerie voor religie over wanneer de ramadan eindigt. Deze beslissing wordt live aangekondigd op televisie. Het einde van de ramadan hangt af van de interpretatie van islamitische strekkingen maar de familie van mijn vriend volgt de officiële beslissing van de regering.

Na zonsondergang breken we samen het vasten met een maaltijd. Voor het eerst sinds lange tijd komt de familie van mijn partner terug samen. Ibu (de moeder van mijn partner, ibu is het Indonesische woord voor moeder) werkte jarenlang in het Midden-Oosten en mijn vriend was een lange tijd weg voor studies en werk. De zus van mijn lief volgt bovendien een conservatievere strekking van de islam wat zorgt voor spanningen met mijn lief omwille van onze homoseksuele relatie. Het is de wens van ibu dat de hele familie voor de speciale gelegenheid van lebaran samenkomt.

Voorbereiding van lebaran

Op televisie horen we dat de ramadan voorbij is. Woensdag tien april is het lebaran, de viering van het einde van de ramadan. De avond vóór lebaran reciteren moslims vanuit de moskee urenlang “Allahu akbar” (god is groot). Deze urenlange recitaties staan bekend als de Arabische term Takbiran en worden jaarlijks de dag vóór lebaran uitgevoerd. Voor mij als niet-moslims en gevoelig voor veel geluid is het allemaal overweldigend, zeker in combinatie met het vuurwerk dat ook typisch is voor het einde van de ramadan. Ik gebruik oordopjes om in slaap te vallen.

De moeder van mijn verloofde kan slechts weinig slapen in de nacht vóór lebaran. Ibu is immers samen met de zus van mijn partner urenlang bezig met de voorbereiding van het overvloedige aanbod aan maaltijden voor tijdens lebaran. 

Maaltijd voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Lebaran

De dag van lebaran start vroeg in de ochtend met het speciale gebed voor lebaran in de moskee om zes uur ’s ochtends. Als niet-moslim blijf ik samen thuis met mijn lief die zelf het islamitische geloof verliet in zijn late tienerjaren. Ik draag al wel nieuwe traditionele islamitische kledij met de naam “baju koko”, speciaal voor lebaran. Ondertussen zetten we al het eten klaar voor het bezoek tijdens lebaran. Het huis staat vol met hartige snacks en zoete koekjes. De koekjes zijn de reden voor de Nederlandse term Suikerfeest voor de viering van het einde van de ramadan.

Traditionele islamitische kledij “baju koko” voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Rond acht uur ’s ochtends nadat de rest van de familie terugkeert van het gebed in de moskee,  start een andere typische traditie van lebaran. Iedereen van de familie vraagt uiterlijk en innerlijk vergeving aan elkaar met de Arabische zin “Minal aidzin walfaizin” en de Indonesische zin “Mohon maaf lahir dan batin”. Dit start telkens met de jongere persoon die vergeving vraagt aan de oudere persoon uit respect voor ouderen. Je wenst elkaar ook telkens een gelukkig en gezond leven. Kinderen krijgen tijdens lebaran cash geld in een gekleurde enveloppe cadeau. Ik geef geld aan de neven van mijn verloofde.

Voorbereiding van enveloppes met geld voor kinderen – © Wouter Kesteloot

We starten het vragen van vergeving binnen het gezin van mijn vriend maar in het dorp gaat de traditie nog verder naar de uitgebreide familie en zelfs naar buren die geen familie zijn. Familieleden komen op bezoek en vragen vergeving en we doen hetzelfde bij andere familieleden. De regel is dat je op bezoek moet gaan bij het oudere familielid, bijvoorbeeld bij de familie van je oudere broer of zus, maar dat je jongere broer of zus op bezoek moet gaan bij jou.

Samenkomst met de familie voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Voor mij is deze traditie van vergeving vragen nieuw en speciaal en ik maak kennis met de uitgebreide familie van mijn vriend. Heel veel familie woont nog in hetzelfde dorp of komt tijdens lebaran terug naar het geboortedorp. Gelukkig spreek ik ondertussen Indonesisch en kan ik deelnemen aan gesprekken maar de meeste mensen in het dorp spreken de lokale taal Javaans die ik niet begrijp.

Veel eten

Bezoeken aan familie zijn typisch voor lebaran en hierbij krijg je telkens veel eten aangeboden. In elk huis zijn er bokalen of dozen met snacks, koekjes, snoepjes en fruit. Je kan dus de hele dag door eten bij elk bezoek.

Ibu kookt een lekkere warme rijstmaaltijd met kip waar iedereen van smult. Ze maakte ook ketupat, Indonesische rijst ingewikkeld verpakt in de bladeren van kokospalm. De rijst wordt gegoten in de bladeren en vervolgens gekookt. De bladeren komen van kokosnootbomen uit de tuin van de ouders van mijn verloofde. Ketupat is een typische maaltijd voor tijdens lebaran. Ibu maakt ook een Arabische maaltijd, vanuit haar ervaring als arbeidster in Dubai. Er zijn ook samosa-gebakjes die ik mee hielp maken.

Ketupat, rijst verpakt in de bladeren van kokospalm- © Wouter Kesteloot

Op het einde van dag ben ik moe van weinig slaap en van de vele bezoeken aan de familie. Ik val dan ook gemakkelijk in slaap na de vermoeiende maar ook unieke dag. Lebaran is echter niet voorbij want het duurt maarliefst zeven dagen lang. In de volgende dagen van lebaran loopt de traditie van bezoeken aan de familie nog verder, weliswaar minder intensief.

Unieke ervaring

Enkele dagen na lebaran nemen we afscheid van de familie en keren we met de motorfiets terug naar Yogyakarta. Het was een unieke ervaring om lebaran mee te maken. Lebaran is de viering van het einde van ramadan maar het gaat om meer dan enkel het islamitische geloof. Het is ook een traditie waarbij de familie samenkomt en elkaar geluk toewenst en vergeving krijgt en geeft. Mensen komen gezellig samen en genieten van lekker eten.

Mijn lief vertelt me echter dat lebaran voor veel Indonesiërs ook een beangstigende periode is. Als islamitische jongeren terugkeren naar hun geboorteplaats, krijgen ze veel vragen van hun ouders, zoals: Ben je nog niet afgestudeerd?, Heb je nog geen werk gevonden?, Heb je al een partner? en Wanneer ga je trouwen? Jongeren staan vaak onder druk van hun ouders om zo snel mogelijk succesvol te zijn in het vinden van werk, een partner en het stichten van een familie. Dit zorgt voor spanningen en stress bij veel jongeren.

Voor mijn lief en ik was lebaran ook een spannende periode omdat we niet wisten hoe mensen in het dorp zouden reageren op onze homoseksuele relatie. Als voorzorgsmaatregel tonen we in de islamitische regio’s van Indonesië in het openbaar niet dat we een koppel zijn. Gelukkig verliep tijdens lebaran alles goed en hadden we een fijne tijd met de familie.