Wouter Naar Java

Tijdens de ramadan vasten moslims één maand lang. Indonesië is het grootste moslimland ter wereld en hier merk je dan ook duidelijk de jaarlijkse traditie.

Decoratie met “Happy Eid Mubarak” in Yogyakarta – © Wouter Kesteloot

Op twaalf maart startte de ramadan officieel in Indonesië. Het Indonesische ministerie van religieuze zaken verklaarde twaalf maart als de officiële datum maar de exacte datum voor de ramadan is afhankelijk van de religieuze strekkingen. Sommige religieuze strekkingen begonnen bijvoorbeeld één dag vroeger, op elf maart.

De ramadan betekent dat moslims één maand lang niet eten en drinken tussen zonsopgang en zonsondergang. De meerderheid van de Indonesiërs is moslim en doet mee met de ramadan.

Moslimmeerderheid

87 procent van de Indonesiërs is moslim. Daarnaast zijn Indonesiërs ook katholiek, protestant, hindoeïstisch, boeddhistisch en confucianistisch. Bali is bijvoorbeeld een hindoeïstisch eiland en zijn er ook eilanden met een meerderheid aan katholieken of protestanten. Maar islam is veruit de meest invloedrijke religie in Indonesië.

In Indonesië merk ik altijd de invloed van de islam, toch zeker op het eiland Java. Zo hoor ik vijf keer per dag de oproep tot gebed vanuit de moskee dichtbij mijn verblijfplaats in Yogyakarta. Ik zie veel moskeeën, islamitische kostscholen en Indonesiërs in islamitische kledij. Daarnaast is er in de meeste eetplaatsen geen varkensvlees en alcohol verkrijgbaar.

Tijdens de ramadan is de invloed van islam echter nog meer zichtbaar in Indonesië. Ik ben zelf niet gelovig maar ben wel geïnteresseerd in hoe religies de cultuur in een land kunnen beïnvloeden. Religie is in Indonesië immers een belangrijk deel van de cultuur en beïnvloedt de wetgeving en morele waarden, terwijl vandaag in Europa religie veel minder invloedrijk is als vijftig jaar geleden. Omdat de familie van mijn Indonesische partner zelf islamitisch is, kan ik de ramadantraditie hier in Indonesië van dichtbij ervaren en observeren.

Sahur

Tijdens de ramadan beginnen Indonesische moslims hun dag met sahur. Sahur is de maaltijd vóór het eerste gebed van de dag vóór zonsopgang en is dus de laatste maaltijd voordat het vasten begint. Het tijdstip van sahur hangt af van het tijdstip van Imsak, het moment wanneer het vasten moet starten, tien minuten vóór het eerste gebed van de dag. In Yogyakarta is Imsak telkens rond kwart na vier ‘s ochtends. Je moet dus klaar zijn met het eten van sahur vóór kwart na vier.  

Ik bezocht enkele dagen het dorp in Centraal-Java waar de ouders van mijn partner wonen. En ik deed mee met de sahur rond half vier ‘s ochtends. Ibu (de moeder van mijn vriend, ibu is het Indonesische woord voor moeder) maakte al heel vroeg eten klaar en wekte ons ook. Samen met de ouders van mijn vriend aten we vroeg in de ochtend een lekkere rijstmaaltijd en dronken we thee of koffie.

Op de Indonesische televisie zijn er vroeg in de ochtend al programma’s, als ontspanning voor de bevolking tijdens het eten van sahur. En de reclame en televisieprogramma’s spelen ook in op de ramadan met boodschappen over sahur en het vasten. Na sahur is het voor moslims tijd voor het eerste gebed van de dag.

Reclame van Spotify in het teken van de ramadan en de mudik – © Wouter Kesteloot

Puasa

Na sahur vasten moslims tot zonsondergang. Het Indonesische woord voor vasten is puasa. Tijdens de vastenmaand zijn veel eetplaatsen ‘s ochtends en ‘s middags gesloten. Maar in Yogyakarta vind ik telkens nog wel een rumah makan die ‘s middags open is voor toeristen, niet-moslims of niet-vastende moslims. De eetplaatsen sluiten vaak de gordijnen naar de straatkant, uit respect voor de vastende moslims. Hierdoor kunnen moslims geen andere mensen zien eten of drinken. Uit respect drink of eet je best niet te zichtbaar in het openbaar voor vastende moslims.

Eetplaats “Rumah Makan Rata” met gordijnen afgesloten – © Wouter Kesteloot

Terwijl Indonesische moslims vasten, zorgen ze voor de voorbereiding van het eten na het vasten. Ze kopen eten in winkels en maken het eten klaar. De moeder van mijn vriend is enkele uren bezig met de voorbereiding van het eten voor de buka puasa.

Buka puasa

Bij zonsondergang is het tijd voor buka puasa. Buka puasa is de Indonesische naam voor iftar en betekent letterlijk het openen van het vasten. Mensen komen heel vaak samen met vrienden of familie om het vasten te breken met een maaltijd. In Yogyakarta mogen moslims opnieuw eten rond 18 uur, na meer dan dertien uur vasten.

Het breken van het vasten begint telkens met iets zoet. Dit kan bijvoorbeeld de Indonesische zoete drank Es cendol zijn of ander zoet eten of drinken. Dit zoete eten of drinken moet helpen om de maag langzaam terug te laten wennen aan eten na het lange vasten. Meestal eten moslims eerst een kleine lichte maaltijd en na het gebed volgt er dan een grotere avondmaaltijd.

Buka puasa, de eerste maaltijd na het vasten – © Wouter Kesteloot

Hoewel ik niet vast, deed ik wel mee met het breken van het vasten met de familie van mijn vriend in het dorp in Centraal-Java. We aten samen de eerste lekkere maaltijd na het vasten.

Islamitische muziek

De ramadan is een periode van een meer intensieve beleving van het islamitische geloof. Zo hoor je tijdens de vastenmaand vanuit moskeeën regelmatiger en langer recitaties van de koran.

In openbare plaatsen in Indonesië merk ik ook de periode van de ramadan. Zo hoor ik islamitische muziek in openbare plaatsen zoals de luchthaven, restaurants, shoppingcentra en supermarkten. Tijdens de ramadan steken mensen ook regelmatig vuurwerk af in de loop van de dag, vooral in de avond na het breken van het vasten.

Een ander typisch kenmerk van de ramadan zijn de oproepen tot liefdadigheid of zakat. De zakat of het geven van aalmoezen is één van de vijf pijlers van de islam en moet gebeuren tijdens de ramadan. In de straten hangen er advertenties voor liefdadigheid, zoals hulpacties voor de bevolking in Palestina of projecten voor mensen in armoede.  

Voorbereiding van lebaran

De ramadan eindigt telkens met het Suikerfeest of Eid-al-fitr. In Indonesië is lebaran de naam voor de viering van het einde van de ramadan. Dit jaar valt lebaran officieel op tien april maar sommige islamitische strekkingen vieren lebaran al één dag vroeger. Indonesiërs krijgen één week vakantie voor de week van lebaran.

Traditionele kledij voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Indonesische moslims vieren lebaran meestal samen met hun familie en dit zorgt voor een massale volksverhuizing of mudik in het Indonesisch. Miljoenen Indonesiërs keren immers terug naar hun geboorteplaats waar hun familie woont. De mudik creëert jaarlijks monsterfiles op de Indonesische wegen. Volgens voorspellingen zullen er dit jaar maarliefst 193,6 miljoen mensen naar huis terugkeren voor mudik. Dit zou de grootste volksverhuizing ooit voor lebaran zijn. Omdat veel Indonesiërs voor hun werk verhuizen naar de hoofdstad Jakarta of andere grote steden, is er tijdens de mudik telkens een grote uittocht uit Jakarta en andere grootsteden naar hun geboortestad of – dorp.

Een islamitische kledinggwinkel met kledij voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Een islamitische kledinggwinkel met kledij voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Tijdens de ramadan zijn Indonesiërs al volop bezig met de voorbereiding van lebaran. Ze kopen een heleboel eten voor de viering na de ramadan, zoals koekjes en snacks. Winkels geven veel kortingen voor lebaran. Daarnaast gaan Indonesische moslims ook naar kledingwinkels om nieuwe traditionele kledij voor lebaran te kopen.

Korting in de supermarkt voor koekjes voor lebaran – © Wouter Kesteloot

Tenslotte is er in de vastenmaand ook een speciale traditie. Je kan nieuwe Indonesische rupiah kopen tijdens de ramadan. Op straat verkopen straatverkopers nieuw uitgegeven cash geld. Kinderen krijgen dit “nieuw” geld als cadeau tijdens lebaran.

Kopen van nieuwe Indonesische rupiah in Yogyakarta – © Wouter Kesteloot

Nieuwe Indonesische Rupiah – © Wouter Kesteloot